Vastgoed op ziekenbezoek bij oosterbuur

PropertyNL is na vijf keer overstappen op de terugweg en met een uur vertraging nog geen supporter van de Deutsche Bahn geworden, maar fijn dat we ons op het Randstaddiner tenminste konden begeven onder de trein-adapten. Ter relativering: er is net een rapport uitgekomen met de verwachting dat de trein slechts 10% van de Europese vluchten zal vervangen. Dat betekent voor München, met gemiddeld tien vluchten vanaf Schiphol per dag, één uitgespaarde vlucht.

Quo vadis, real estate?
Hoe dan ook, het Nederlandse vastgoed had er wat over om op bezoek te gaan bij onze zieke oosterbuur. De rentestijging en de Oekraïne-risico’s komen in Duitsland harder aan dan in Nederland, en toen moesten de drama’s in Israël en de Gaza-strook nog komen.
The Economist betitelde Duitsland als de ‘sick man of Europe’. Het thema van de beurs was achteraf dan ook: Quo vadis, real estate? ‘Het gezamenlijk zoeken naar kansen. Daarin vervulde deze beurs zijn rol’, aldus Stefan Rummel, ceo van de Messe München. Cijfers geven hem gelijk: met meer dan 40.000 deelnemers waren er zelfs meer deelnemers dan vorig jaar. Ziek of niet ziek, bij de Expo moet je zijn, leek het motto.
Volgens Immobilien Zeitung staan tientallen Duitse woningontwikkelaars onder water. Aanstormend BPD-topman Harm Janssen, met belangrijke posities als woningontwikkelaar in Nederland en Duitsland, bevestigde het Nederlands–Duitse contrast op de woningontwikkelingsmarkt: Nederland nog net ‘redelijk’, Duitsland veel moeilijker.
Prof. Tobias Just van de vastgoedacademie IREBS bracht echter wel nuance aan bij het beeld van de ‘perfect storm’ dat sommigen ook voor deze crisis te pas en te onpas oproepen. ‘Zeker, het is een cocktail van hogere rente, bouwkosten en zwak overheidsbeleid, maar het beeld van ‘perfect storm’ vind ik onjuist, want op veel marktsegmenten in het vastgoed blijft de vraag intact. Ik denk dat de markt zal aantrekken als de prijzen voor bouw- en grondstoffen dalen, maar ik weet nog niet of dat in 2024 al het geval is.’

Nederlandse inbreng
Voor de Expo zijn partijen zoals Patrizia met een delegatie van honderd mensen van het grootste belang, maar de beurs kon ook tevreden zijn met de Nederlandse inbreng, met Holland Metropole, Holland Property Plaza en Nederlandse partijen met eigen stands, zoals BPD, VolkerWessels, Edge en MVGM. Dat is een heel ander verhaal dan bij de Mipim in Cannes, waar amper nog Nederlandse standhouders te vinden zijn. Wat wel opvalt, is dat een groot deel van de Nederlandse deelnemers nauwelijks gebruikmaakt van de internationale mogelijkheden van de beurs.
De Expo Real is altijd een meester in het aanbieden van talrijke discussieplatformen, met dit jaar veel aandacht voor ESG. PropertyEU heeft over dit onderwerp ter gelegenheid van de beurs een speciale uitgave uitgebracht en PropertyNL mobiliseert een aantal vastgoedpartijen om ESG-beleid beter te implementeren. Een aantal bedrijven ziet de golf aan regelgeving op ESG-terrein als een uitdaging, maar vaker nog als een bedreiging.

Goeroe
Onderbelicht is de ‘keynote’ van de Expo gebleven, de wereldberoemde Indisch/Amerikaanse Parag Khanna, auteur van het spraakmakende boek ‘Move: how mass migration will reshape the world’. Khanna kwam echter op een moment dat veel exposanten al aan het opruimen waren en veel anderen aan het ‘treinen’. Het leert dat vastgoed niet met goeroes een antwoord vindt op het thema quo vadis. Vastgoed is niet bereid om hiervoor een dag later te reizen. Twee dagen ziekenbezoek aan Duitsland moet voldoende zijn. Thuis wacht weer de Nederlands verkiezingsretoriek.

Patrizia ziet in Nederland lichtpuntje voor infrastructuurfondsen
Op de Expo Real in München was Patrizia met honderd participanten een van de grootste deelnemers. Het bedrijf heeft een sterk Nederlands tintje.
Op de drukke stand van Patrizia – een op de acht medewerkers van Patrizia liep op de beurs – ontmoetten we Emile Poort – alweer bijna vijf jaar baas van Nederland en hoofd transacties Benelux van Patrizia. Hij introduceerde ook Erik Beets, deze zomer aangetreden als head asset management Nederland en Nordics. Hij is de opvolger van Hans Vermeeren, die naar Dach vertrok.
Patrizia is opgericht door Wolfgang Egger in Augsburg. Hij bracht het bedrijf in 2006 naar de beurs in Frankfurt. Volgens het meeste recente onderzoek van PropertyEU heeft het fonds nu € 47,4 mrd aan vastgoedassets onder beheer, waarmee het nummer acht in Europa is. Patrizia is in Nederland sterk op het gebied van woningen door de overname van een grote Vestia-portefeuille in 2014.
Poort is nooit een pessimist en weet altijd interesse op te wekken voor nieuwe asset-categorieën. Dit jaar wijst hij op nieuwe fondsen op het gebied van infrastructuur. Patrizia wil los van de traditionele vastgoedcategorieën ook gerelateerde fondsen bouwen, variërend van fondsen voor zonnepanelen tot fondsen met Italiaanse lantarenpalen.
Ondanks de kansen voor niches is de ondertoon van Poort somber. ‘Het sentiment voor woningbeleggingen in Nederland is niet goed. Onze internationale klanten zijn allemaal gewend aan risico’s, maar het verbaast hen hoeveel maatregelen zij in de woningsector over zich heen krijgen gestort. Zij vragen zich af: waar is Nederland mee bezig? Beleggers zijn daarbij heel duidelijk: als de sommen niet te maken zijn of niet kloppen, doen ze niks.’
Poort heeft een eenvoudig recept om sommen kloppend te krijgen. ‘Vastgoed is gewoon te duur geworden ten opzichte van andere asset classes met minder risico’s, zoals obligaties. De prijzen voor grond en constructie moeten dalen.’
Als dat gebeurt, klinkt op de beurs van 2024 een positiever geluid, menen Beets en Poort. Poort: ‘Er komt weer een moment dat beleggers niet langer vluchten in bonds.’ Beets verwacht dit jaar achteruitgang in het volume van de vastgoedbeleggingen op alle Europese markten. Beiden verwachten dat de Britse markt het snelst aantrekt. Nederland zal iets meer tijd nodig hebben, maar Duitsland nog meer.