Wethouder Gerard van As is er al 50 jaar mee bezig: het mogelijk maken van woningbouw in de Gnephoek, een stuk polder in het noordwesten van Alphen aan den Rijn. Het lijkt er nu eindelijk van te komen.
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 12, 23 december 2022
In oktober hakte Hugo de Jonge na meer dan 50 jaar discussie dan toch echt de knoop door: de gemeente Alphen aan den Rijn mag samen met het ministerie, de provincie Zuid-Holland, het Hoogheemraadschap en marktpartijen een onderzoek in gang zetten naar mogelijke woningbouw in de Gnephoek. Volgens Gerard van As, een van de hoofdrolspelers sinds het prille begin, is differentiatie essentieel om iets te doen aan de woningnood.
Ontbrekend puzzelstukje
Al sinds de jaren ’70 wordt er gesproken over de ontwikkeling van de Gnephoek, een stuk polder in het noordwesten van Alphen aan den Rijn. Ook toen groeide de Randstad uit zijn voegen en was er met name in de regio’s Den Haag en Leiden veel vraag naar woningen. Gemeenten als Zoetermeer en Alphen aan den Rijn hebben dit opgevangen. Hoewel de Gnephoek er tot op de dag van vandaag op de kaart uitziet als een ontbrekend puzzelstukje, kwam woningbouw er in al die jaren nooit van. ‘De bereidheid om mee te werken aan de wens van de toenmalige gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland was er, maar op dat moment lag de ontwikkeling van de polder Kerk en Zanen meer voor de hand. Daar zou ook de nieuwe rijksweg 11 komen, al duurde het vervolgens nog 32 jaar voordat die weg er ook echt lag.’
Derde termijn
Aan het woord is wethouder Gerard van As. Met een beetje fantasie kun je Van As (78) wel een elder statesman noemen. Het is zijn derde termijn als wethouder in Alphen aan den Rijn. Van begin jaren ’80 tot begin jaren ’90 was hij er wethouder namens de VVD, met onder meer Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting in zijn portefeuille. Sinds 2014 is hij er opnieuw wethouder, met globaal dezelfde portefeuille, maar ditmaal namens de lokale partij Nieuw Elan.
In 2002 kreeg Van As landelijke bekendheid toen hij vanuit het niets met 25 andere nieuwkomers namens de Lijst Pim Fortuyn (LPF) in de Tweede Kamer kwam. Toen de lijst implodeerde, hield Van As stand als voorzitter van een veel kleinere fractie. Ook in zijn Haagse periode bekommerde de in Gouda geboren en getogen politicus zich als lid van Kamercommissies om onder meer volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en financiën.
‘Ik ben in 1972 voor het eerst professioneel met vastgoed in aanraking gekomen. Ik werkte op dat moment op het Stafbureau Financieel Beleid bij de gemeente Rotterdam en raakte betrokken bij de financiële advisering voor de sectoren Ruimtelijke Ordening, Stadsvernieuwing, Volkshuisvesting, Grondbedrijf en Gemeentewerken. Ik leerde in de periode ook hoe de Wet ruimtelijke ordening werkte.’
Bemiddelende rol
De opgedane kennis kon Van As in de praktijk brengen toen hij in 1982 wethouder in Alphen aan den Rijn werd. Ook toen lag de landelijke woningmarkt in de woorden van Van As ‘op zijn kont’. ‘In onze gemeente was Ridderveld I niet afgebouwd, ook omdat de verkoop van de woningen daar sterk was teruggelopen. Dat gold ook voor het Olympiaplan rondom de Aalhorst. Ik heb toen gelukkig nog deals kunnen maken, onder meer met ABB. ABB kwam met het plan om woningen niet in de verkoop te doen, maar eerst te verhuren. Dat sloeg aan, en andere bouwers keken dat kunstje later af.’ In zijn periode als wethouder werd ook gestart met de bouw van de nieuwe wijk Kerk en Zanen.
In 1993 stond Van As voor de keuze om terug te gaan naar de gemeente Rotterdam, een stad die hem altijd heeft getrokken vanwege het ondernemende karakter. Datzelfde ondernemende karakter liet hem begin jaren ’60 als steward aanmonsteren op de Holland Amerika Lijn en zorgde er en passant ook voor dat hij een jaar als ambtenaar van de Canadese provincie Alberta werkte. ‘Ik kon na mijn eerste wethouderschap in Alphen ook op wachtgeld, maar rolde toch weer het vastgoed in. Op basis van no cure no pay ging ik voor ontwikkelaars planologische bestemmingen uitzoeken. Onder meer voor partijen als Bouwfonds trok ik door heel Nederland op zoek naar potentiële uitbreidingslocaties. Nu is er veel online terug te vinden, maar toen nog niet. Bovendien waren er in die tijd ook nog de nodige gemeenten die geen actieve grondpolitiek voerden. Mijn bevindingen over een specifieke locatie koppelde ik terug. Het was een zuiver bemiddelende rol. Ik heb zelf nooit de behoefte gehad om actief in vastgoed te gaan.’
Lees ook: Ontwikkelaars pleiten opnieuw voor woningbouw in de weilanden
Aantasting Groene Hart
Eenmaal terug als wethouder in Alphen aan den Rijn lag de Gnephoek er in 2014 nog steeds bij als het ontbrekende puzzelstukje. De grond was eind jaren ’80/begin jaren ’90 al goeddeels aangekocht door diverse marktpartijen. ‘In mijn eerste periode als wethouder heb ik kunnen voorkomen dat de Gnephoek als baggerdepot zou worden ingericht. Sinds jaar en dag kent de Gnephoek een agrarisch gebruik.’
Aantasting van het Groene Hart ligt gevoelig, niet alleen in de gemeente, maar ook bij de provincie Zuid-Holland, die de voorkeur geeft aan binnenstedelijke ontwikkelingen. Binnen de gemeente leidde het begin dit jaar nog tot het opstappen van GroenLinks uit het Alphense college van B&W.
Van As is blij met rapport van voormalig Delta-commissaris Wim Kuijken, dat klip en klaar aangeeft dat er in de Gnephoek idealiter 5500 woningen kunnen worden gebouwd. ‘Liever had ik er ook meteen 10.000 woningen toegevoegd, maar het is een bewuste keuze om alleen te bouwen aan de randen van de Oude Rijn en de Heimanswetering en niet in de lager gelegen gebieden. Ook in Alphen hebben we onze les geleerd wat zettingsproblemen betreft. In de wijk Ridderveld I zijn hele huizenblokken verzakt, die pas in de jaren ’70 waren gebouwd. Maar gelukkig konden die worden opgevijzeld. Bij de bouwer konden de bewoners niet meer terecht, want die was failliet. In een aantal gevallen is de gemeente alsnog financieel bijgesprongen om funderingsherstel mogelijk te maken.’
Te veel ambities
De zettingsproblematiek is wat Van As betreft exemplarisch voor de wijze waarop in ons land grote uitdagingen worden opgepakt. ‘Ik vind het te makkelijk om bijvoorbeeld bij het oplossen van de woningnood te zeggen dat de tijd tegen zit. We hebben te veel ambities, maar soms minder hersens. We roepen eerst van alles en stuiten dan op problemen waar we niet over hadden nagedacht. Neem de huidige energiecrisis. We hadden al selfsupporting kunnen zijn als we eerder waren begonnen met investeren in waterstof en kerncentrales.’
In 12 jaar tijd zijn er onder premier Rutte bijna een miljoen mensen bijgekomen in ons land, hoofdzakelijk statushouders, stelt Van As. ‘Terwijl je al die tijd al de eigen woningzoekenden en wachtlijsten had. In die zin kun je ook geen wonderen verwachten van corporaties bij het oplossen van de woningnood. De mutaties zijn minimaal, en alleen dan komen er woningen vrij. Daar reageren direct een paar duizend mensen op. En dat is ook niet nieuw. De geschiedenis herhaalt zich. Logisch, als de woningproblemen zich alleen maar opstapelen.’
Geen Vinex-locatie
De Gnephoek wordt wat Van As betreft geen typische ‘Vinex-locatie’ waarbij sec woningen worden toegevoegd. ‘Het moet echt een heel nieuwe wijk worden, waarbij natuurontwikkeling inbegrepen is. De biodiversiteit wordt zelfs vergroot in vergelijking met het huidige grasland.’
Een definitieve go voor de plannen is er nog niet. ‘We moeten de plannen nog definitief onderbouwen, ook wat de exploitatie betreft. Dat stuk huiswerk doen we samen met de provincie, het Hoogheemraadschap en marktpartijen.’
Bij binnenstedelijke gebiedsontwikkeling lijkt dat traject wat korter, maar volgens de wethouder is de grens daarvoor wel zo’n beetje bereikt in Alphen aan den Rijn. De gemeente telt inmiddels 115.000 inwoners, waarvan 85.000 in stad zelf. ‘Binnenstedelijk kunnen we alleen gestapeld bouwen, terwijl de woningvraag voor zeker 50% uit rijwoningen bestaat, vaak van jonge mensen met kinderen die graag een tuintje willen hebben. In de Gnephoek kunnen we gedifferentieerd bouwen. Bovendien wordt 60% van de woningen daar betaalbaar.’
Lees ook: Het jaar van Hugo de Jonge: klem tussen wens en praktijk
Ingewikkeld en duur
Hugo de Jonge heeft de ambitie om tot 2030 ruim 900.000 woningen toe te voegen aan de voorraad. ‘De 235.000 woningen die in de provincie Zuid-Holland moeten worden gebouwd, worden voor die tijd echt niet gehaald. Deze moeten voornamelijk binnen de bestaande steden worden gebouwd. En dat is ingewikkeld, duur en beperkt qua beschikbare locaties. Door de stiktofproblematiek en allerlei wettelijke procedures ben je sowieso minimaal drie jaar verder voordat er gebouwd kan worden. In mijn optiek is de woningbouw ook te collectief geworden. Waarom gaan we niet terug naar het stimuleren van eigen woningbezit door het bouwen van premie A, B en C-woningen? Als gemeente willen wij ook CPO stimuleren.’
Wonen is volgens Van As een fundamenteel recht waaraan overheden moeten voldoen. ‘Dat is ook in het belang van een stad als Alphen aan den Rijn. We hebben in de regio maar liefst 48.000 arbeidsplaatsen. Mensen die hier werken, moeten ook hier ook kunnen wonen.’
Van As hoopt dat er voor de zomervakantie van 2023 een klap wordt gegeven op het masterplan voor de Gnephoek ‘Met de concrete invulling zal ik me niet meer bemoeien. Het gaat er mij om Alphen aan den Rijn klaar te maken voor de komende jaren, zodat mijn opvolgers kunnen doorpakken.’
