Beslissers in vastgoed: woningbouwopgave speerpunt in 2023

De beslissers selecteert PropertyNL traditioneel op basis van harde gegevens uit verschillende marktonderzoeken: naar private beleggers, institutionele beleggers, projectontwikkelaars van commercieel vastgoed en woningontwikkelaars.
Wat willen zij verwezenlijken in 2023? De nadruk ligt voor velen ook komend jaar weer op duurzaamheid en de woningmarkt.

Michiel Assink
Algemeen directeur WDP Nederland

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat we ondanks de zeer uitdagende en dynamische markt onze ontwikkelingen binnen budget en tijdplanningen hebben kunnen realiseren en daarmee kwalitatief verder hebben kunnen bouwen aan onze portefeuille. Ook de huurgroei in de markt was een meevaller voor 2022.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De zeer veranderende markt: hogere bouwprijzen, grondprijzen en financieringslasten; de hoge inflatie en energielasten; de verscherpte wet- en regelgeving en beperking van het energie-aanbod. Deze ‘cocktail’ heeft gezorgd voor een landschapswijziging en is daarmee de grootste tegenvaller voor 2022.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We willen voor de lange termijn kwalitatief verder groeien in de landen waar we actief zijn en onze huidige portefeuille en toekomstige ontwikkelingen verder verduurzamen. Ook willen we klanten nieuwe services bieden en verder investeren in energie(oplossingen) en -innovaties.’

Lesley Bamberger
Ceo Kroonenberg Groep

Grootste meevaller in 2022?
‘Hoewel het jaar in een lockdown begon, hebben we in 2022 een groot aantal verhuurtransacties gedaan van kantoor- en winkelruimten, waaronder ook meerdere verhuurtransacties van winkelruimten in het centrum van Amsterdam, wat tijdens de coronapandemie nagenoeg heeft stilgelegen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De bouwkosten die in de loop van 2022 steeds verder toenamen en de langere levertijden van materialen hebben direct invloed gehad op de bouwtijd van diverse projecten.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We zijn met meerdere mooie projecten bezig. Daarvan zullen er een aantal dit jaar opgeleverd worden, zoals het state-of-the-art kantoorgebouw aan de Apollolaan 171. Bij een aantal andere projecten zullen we dit jaar beginnen met de realisatie.’

Walter de Boer
Ceo BPD
‘2022 werd gekenmerkt door gebrek aan politieke consensus over onze ruimtelijke vraagstukken. De concentratie op binnenstedelijke gebieden heeft tot grote tekorten geleid en zonder meer tot hoge woningprijzen.
Dit wordt met de huidige bouwkosten en financieringslasten niet beter. 2023 zullen we moeten gebruiken om vele grootschalige gebiedsontwikkelingen aan te wijzen aan de randen en in het buitengebied. Zoals Loesje zegt: ‘Je illusies verliezen, geeft een enorme ruimte.’ In 2023 gaan we onvermoeibaar door met de binnenstedelijke gebiedstransformaties, passend bij de trek van jonge professionals naar stedelijke agglomeraties. Ook blijven we grootschalig actief in nieuwe grote en middelgrote locaties aan de randen van de stad.
Wij ontwikkelen in samenhang met Europese landschaps- en klimaatdoelen. Zo willen we ook in 2023 toonaangevend blijven.’

Alfred Bolks
Algemeen directeur VanWonen

Grootste meevaller in 2022?
‘Onze portefeuille is in 2022 flink gegroeid, door eigen acquisitie en door de overname van NU Projectontwikkeling. Bijzonder trots zijn we op het winnen van de tender voor woontoren Hezelpoort in Nijmegen, waar we 383 appartementen gaan realiseren.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘In de tweede helft van het jaar is de verkoop van onze nieuwbouwwoningen flink teruggelopen, mede door de veranderde marktomstandigheden (stijging hypotheekrente, stijging bouwprijzen) en vertragingen in gemeentelijke procedures.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Vanuit de VanWonen-strategie blijven we ook in 2023 onze bijdrage leveren aan de grote woningbouwopgave in ons land. Vanuit al onze projecten, door het hele land.’

Richard Dallinga
Ceo Green

Grootste meevaller in 2022?
‘De bezettingsgraad van onze portefeuille ligt op het hoogste niveau ooit. Dat is een prachtige meevaller in deze uitdagende markt!’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Ik had gedacht, en vooral gehoopt, dat de oorlog in Oekraïne minder lang zou duren.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘2023 staat voor Green in het teken van verbondenheid en oprechte aandacht: voor de planeet, de plekken waar we actief zijn en de personen die daar gebruik van maken. Dit jaar willen we een ‘next step’ zetten in impactvolle duurzaamheidsinitiatieven, bijvoorbeeld op het gebied van opwekking en opslag van hernieuwbare energie, maatschappelijke verbondenheid of bewonersparticipatie.’

Dirk Dekker en Bas van Dam
Oprichters en ceo’s van Being

Grootste meevaller in 2022?
‘De grootste meevaller van 2022 vinden we de mondiale, groeiende aandacht en urgentie voor positieve impact. In 2022 is dit gebleken uit scherpere ambities van organisaties met betrekking tot het Parijs-akkoord, groei aan nieuwe B Corps, versnelling van de duurzame energietransitie en de COP27 Loss and Damage Fund. Onze hoogtepunten waren de aankoop van Koepel District Breda en de B Corp-hercertificering met onze hoogste score ooit: 114,3 punten.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De grootste tegenvaller van 2022 is de impact die de grote verschuivingen in de wereld hebben op primair de mens en de leefomgeving, en hoe dat zich secundair heeft vertaald naar de marktomstandigheden. Dit uit zich onder meer in een negatief segment, vertraging van projecten en vermindering van kwaliteit.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘De tijd voor verandering is nu. In 2023 willen we de lat opnieuw hoger leggen; radicalere impact realiseren en nog transparanter over deze impactresultaten communiceren. Dat alles in samenwerking met organisaties die onze impactambities delen. En specifiek willen we in 2023 met elkaar veel start-bouwmomenten vieren.’

Erik van Dijk
Directeur en eigenaar Van Dijk Groep

Grootste meevaller in 2022?
‘De eerste maanden van het jaar hebben we nog volop kunnen profiteren van de lage rentes en de gunstige yield. Daarna zorgden de hoge CBS-indexeringen voor flinke stijging van de huurinkomsten.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De flinke stijging van de rentes, waardoor de yields ook enorm verslechterden.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We blijven doen wat we deden, maar met nog meer focus op ontwikkelen met positieve impact in de breedste zin. We zijn kritischer bij de selectie van onze projecten en gaan ons in 2023 nog meer focussen op kwalitatief het verschil maken.’

Ewald Dudok
Oprichter Dudok Real Estate

Grootste meevaller in 2022?
‘We hebben door de verkoop van een deel van onze vastgoedportefeuille tijdig kunnen inspelen op een door ons verwachte marktprijscorrectie. Mede hierdoor hebben we onze doelen voor 2022 boven verwachting behaald.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De enorm gestegen rente en bouwkosten.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘De focus zal in 2023 liggen op acquisitie van nieuwe projecten en het verder verduurzamen van onze vastgoedportefeuille. Dit laatste om de toekomstige kostenstijgingen voor onze gebruikers terug te brengen. We verwachten een verdergaande marktprijscorrectie in 2023 van 10–20%. We denken dat de nieuwe realiteit van vraag en aanbod pas eind 2023 of in 2024 zichtbaar wordt.’

Job Dura
Voorzitter raad van bestuur Dura Vermeer

Grootste meevaller in 2022?
‘2022 was een bijzonder jaar, waarbij we de gevolgen van de rentestijging, bouwkosten, grondstof- en energieprijsstijging en de stikstofproblematiek goed hebben weten te managen en weten op te vangen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Tegenvaller voor ons was natuurlijk de inzakkende woningmarkt, met als gevolg minder verkochte huur- en koopwoningen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We willen de directe bouwkosten in het algemeen verlagen en diverse woningbouwlocaties tot productie brengen met een gezond deel middeldure koop- en huurwoningen. De aankomende woningdeals van Hugo de Jong gaan ons hierbij hopelijk snel helpen.’

Boris van der Gijp
Directeur Vastgoed, Syntrus Achmea Real Estate & Finance

Grootste meevaller in 2022?
‘Het feit dat we in de laatste twee maanden van 2022 ondanks heel taaie juridische procedures op drie plaatsen toch konden starten met de bouw van grote woningbouwprojecten met middensegment huurwoningen. Met dank aan onze bouwpartners!’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Vanzelfsprekend de weerslag van de oorlog in de Oekraïne, los van het dramatische menselijke aspect, op het inflatie- en renteniveau. De yield-stijging die daaruit voortvloeit vertaalt zich direct in de waardering van onze woningportefeuilles.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We combineren extra maatschappelijke impact en financiële outperformance in alle segmenten door samen met onze klanten de CRREM-norm van 1,5 te realiseren. Daarbij zorgen we voor een flinke groei van onze zorgvastgoedportefeuille en maken we medewerkers en klanten trotser dan ooit op het vastgoedbedrijf.’

Robert Jan van Hamersveld
Voorzitter raad van bestuur Newomij

Grootste meevaller in 2022?
‘Ook met de turbulentie en toenemende onzekerheid in de markt hebben we als stabiel familiebedrijf succesvol kunnen doorbouwen aan onze groeiambitie. We hebben veel kansen benut om onze vastgoed- en financieringsportefeuille te versterken. Onze organisatie hebben we – ook in deze krappe arbeidsmarkt – het afgelopen jaar kunnen verstevigen met ervaren professionals en nieuwe talenten in vastgoed.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Dat zit hem op het maatschappelijke vlak. Na twee coronajaren, was 2022 wederom een bijzonder jaar. Denk bijvoorbeeld aan vrede en veiligheid: de ‘safe haven’ Europa was decennialang een vanzelfsprekendheid. Hoe anders is dat nu met de oorlog in Oekraïne? De ellende voor de mensen die daar angsten uitstaan, in de kou en in het donker zitten, of zijn gevlucht. En in ons eigen land zien we de polarisatie toenemen. De onmacht of onwil van velen om een constructief gesprek aan te gaan over verschillen van mening of inzicht, dát irriteert me en dat raakt me. Dat zijn voor mij de échte tegenvallers van 2022.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Het jaar 2023 staat voor Newomij in het teken van het verder uitrollen van onze duurzaamheidsstrategie, gekoppeld aan een versterkte groei van de onderneming.’

Léon Heddes
Algemeen directeur Heembouw Holding

Grootste meevaller in 2022?
‘Onze scores voor klanttevredenheid zijn verder gestegen naar bijna 9, hoewel we door de sterk stijgende bouwkosten toch vaak een lastige boodschap te melden hadden.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Grote tegenvallers hebben we gelukkig niet gehad in 2022. Sterker nog, het was een absoluut topjaar. Bij een enkel project is vlak voor de bouwstart flinke vertraging ontstaan. Dat is zeer frustrerend voor onze uitvoeringsteams.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Voor de derde keer op rij de beste werkgever in de bouwsector worden.’

Boudewijn Hellingman
Partner bij Provast

Grootste meevaller in 2022?
‘We hebben het iconische project Grotius opgeleverd en de portefeuille van Provast verder vergroot op het gebied van life sciences en betaalbare woningen. Ook de verwerving van projecten zoals Batavia Biosciences en Coolsingel zijn hoogtepunten van het afgelopen jaar.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Wat ons het meest dwarszit, zijn de lange en onvoorspelbare doorlooptijden, zowel bestuurlijk als juridisch.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘In een tijd waarin bijna alleen maar gesproken wordt over aantallen woningen houden we onze focus op kwaliteit. Door de jaren heen hebben we laten zien dat betaalbaarheid en kwaliteit prima samengaan. Daarnaast kijken we in 2023 gericht naar buitenlandse avonturen.’

Olaf Hoff
Head of Leasing Unibail-Rodamco-Westfield

Grootste meevaller in 2022?
‘De veerkracht die retailers en eigenaren hebben getoond na de verschillende lockdowns. Daardoor hebben we met onze retailers de weg naar boven in Westfield Mall of the Netherlands en Stadshart Amstelveen weer gevonden en hebben we aangetoond dat de consument meer dan ooit behoefte heeft aan fysieke retail.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De inflatieontwikkeling die voor zowel retailer als eigenaar weer nieuwe uitdagingen gaat brengen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We willen samen met onze huurders en overige stakeholders verder bouwen aan ons succes in Westfield Mall of the Netherlands en de upgrading van Stadshart Amstelveen. Dat moet voor consument en retailers een ‘perfect day out’ blijven om te verbinden met andere mensen. Verder stimuleren we de verduurzaming van de retail; de opening in maart dit jaar van het eerst circulaire warenhuis Tomo in Westfield Mall of The Netherlands is daar een goed voorbeeld van.’

Ronald Huikeshoven
Directievoorzitter AM

Grootste meevaller in 2022?
‘Belangrijk voor 2022 was dat we alle coronamaatregelen achter ons hebben kunnen laten en iedereen weer konden ontmoeten. Zowel de AM-collega’s onderling, als onze opdrachtgevers en comakers. Ons vak is en blijft mensenwerk, en niets is zo inspirerend als samen te werken aan gebiedsontwikkelingen en het vinden van de juiste antwoorden op verschillende vraagstukken die daarbij horen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Als AM kijken we terug op een goed jaar. Een jaar waarin we mooie nieuwe projecten hebben verworven en hebben kunnen werken aan onze maatschappelijke en duurzame ambities. Tegelijkertijd zien we ook de terugval in de markt als gevolg van de energiecrisis, oplopende inflatie en stijgende grondstofprijzen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Als gebiedsontwikkelaar hebben we een belangrijke verantwoordelijkheid voor een gezonde en duurzame toekomst. Daarmee zetten we in 2023 de lijn door met onze ambitie om in 2035 klimaatpositief te zijn met onze gebiedsontwikkelingen. Daarnaast gaan we in 2023 verder met de uitbreiding van ons woonfonds. Hiermee investeren we in duurzame en betaalbare (huur)woningen en blijven we langjarig betrokken bij onze gebiedsontwikkelingen.’

Harm Janssen
Algemeen directeur BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling

Grootste meevaller in 2022?
‘De belangrijkste meevaller was om van minister De Jonge te horen dat de focus voor woningbouw eindelijk verlegd wordt naar zowel binnenstedelijk als de stadsranden en daarbuiten. Een eerste voorbeeld vormt de Gnephoek, een woningbouwlocatie die al jaren op slot zat.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Een voortdurende tegenvaller is de enorme proceduredruk waar we als ontwikkelaars onder zuchten. Deze leidt tot onnodige vertragingen en is frustrerend voor ons en voor woningzoekenden.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We moeten in ons land toe naar opschaling naar grotere gebiedsontwikkelingen, met meer ruimte voor betaalbare woningen, die efficiënter gebouwd worden en waarbij maximaal aandacht is voor duurzame energieopwekking, klimaatbeheersmaatregelen en versterking van natuurwaarden.’

Ton van de Klok
Algemeen directeur KlokGroep

Grootste meevaller in 2022?
‘Meer een hoogtepunt dan een meevaller: we vierden als KlokGroep in 2022 ons honderdjarig bestaan, waarbij we naast de overname van Heilijgers ook De Adriaan van Erk Groep mochten verwelkomen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Dat het de overheid en ons als marktpartijen maar niet wil lukken, ondanks alle mooie beloften over en weer, om als echte partners op te treden en daarmee de enorme opgave waarvoor we staan in dit land op een goede en verantwoorde manier in te vullen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Ondanks de fors gestegen bouwkosten en (hypotheek)rente invulling blijven geven aan goede en betaalbare huisvesting voor alle doelgroepen, in zowel het sociale, het middeldure als het dure segment.’

Monique Maarsen
Algemeen directeur Maarsen Groep

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat het ‘kantoor’ na een lange periode van corona en thuiswerken zijn waarde weer bewijst. In elk geval het MKB is teruggekeerd naar kantoor. De kantoorfunctie en -indeling zijn wel veranderd, maar het ruimtegebruik neemt niet af. Vrijwel al onze kantoor- en woongebouwen zijn in 2022 voor 100% verhuurd.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De gedachte van het ministerie dat met méér regulering, méér betaalbare woningen gerealiseerd kunnen worden. Het is een grote tegenvaller dat het ons als marktpartijen niet gelukt is om de minister te overtuigen van de gedachte dat er daarvoor juist minder gereguleerd dient te worden. Deze overregulering speelt helaas niet alleen bij huurwoningen, maar bij vele, de bouw rakende fronten. En met het capaciteitstekort bij onder andere lokale overheden is de hele ontwikkel- en bouwketen inmiddels vastgedraaid.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We willen substantieel bijdragen aan het verminderen van het woningtekort met de ontwikkeling van een fors aantal duurzame en betaalbare (huur)woningen.’

Jaco Meuwissen
Directeur 3W Real Estate

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat we elkaar in 2022 fysiek hebben kunnen treffen. Omdat dat meer inspiratie en creativiteit oplevert.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De snelle omslag van de woning(markt) door de enorme bouwkostenstijging en de hoge rente, waardoor mooie, maar ook noodzakelijke projecten breed dreigden stil te vallen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Ondanks de uitdagende marktomstandigheden een aantal binnenstedelijke projecten in realisatie brengen en werken aan de verdere uitbouw van de organisatie. Daarbij is naast het ontwikkelen ook het actief managen van bestaand vastgoed de doelstelling.’

Adriaan Molenschot
Directeur van HVBM

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat Plus Retail besloot om met ons de ontwikkeling van het nieuwe vers-DC in Deventer te realiseren, direct na de fusie met Coop, waardoor twee jaar van inspanningen zijn beloond.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Ondanks het snel veranderende beleggingssentiment zijn grote tegenvallers ons gelukkig bespaard gebleven, maar uiteraard zijn ook bij ons niet alle hoge verwachtingen uitgekomen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Met veel plezier en aandacht bijdragen aan een positievere kijk op de logistieke vastgoedsector, door het realiseren van toonaangevende projecten.’

Paul Oremus
Paul Oremus
Country manager Nederland CBRE IM

Grootste meevaller in 2022?
‘Ik ben blij met het goede herstel van de footfall in retail, na de pandemie en de stabilisering van de retail-huurprijzen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De grote tegenvaller in 2022 was de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan, zoals hoge energieprijzen en hoge inflatie en daarmee de afnemende interesse van institutionele beleggers voor vastgoed.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We hebben voor 2023 de focus op kasstromen, bezettingsgraden en natuurlijk op duurzaamheid met veel aandacht voor het Paris Proof maken van onze portefeuilles.’

Enno Otten
Directeur Borghese Real Estate

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat ondanks de sterk veranderende marktsituatie in 2022 het enthousiasme en de ambitie in ons teams en in de projecten niet is afgenomen, en er dus mooie projecten zijn gestart, zoals de bouw van 183 woningen op Maanplein in Den Haag.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De door stijgende rente en de oorlog in Oekraïne dalende waarde van vastgoed en stijgende bouwkosten. Hierdoor zijn diverse mooie ambitieuze projecten (voorlopig) niet meer haalbaar.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Nieuwe kansen vinden om onze ambitie waar te maken, dus het realiseren van goede en duurzame ontwikkelingen.’

Alain Rosenbaum en David Beesemer
Directie RJB Group

Grootste meevaller in 2022?
‘Het feit dat Valley de Emporis-prijs 2022 won en een aantal mooie retail-verhuringen in de PC Hooftstraat.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De stijging van de rente, ondanks onze lage leverage op de portefeuille.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We hebben veel ontwikkelingen lopen (onder andere Amstel Vista, Weesper, Buitenveldert Pelgrimskerk) waar we graag progressie willen maken.’

Hans ter Steege
Directeur-eigenaar Ter Steege Bouw Vastgoed

Grootste meevaller in 2022?
‘De oorlog in Oekraïne zorgde voor een onzekere tijd. Toch is de verkoop van onze woningen aan particulieren redelijk goed doorgegaan.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Dezelfde onzekere situatie maakt dat beleggers (vooralsnog) meer in hun schulp kruipen en investeringen uitstellen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Natuurlijk hopen we op een zakelijk goed jaar. Onze focus ligt in 2023 vooral op duurzaam bouwen waarmee wij, als familiebedrijf, werken aan een toekomstbestendige wereld voor de volgende generatie.’

Matthijs Storm
Ceo Wereldhave

Grootste meevaller in 2022?
‘Bij Wereldhave werken we aan de transformatie van onze winkelcentra naar mixed-use full service centers. Die strategie hebben we in 2020 gepresenteerd en de afgelopen jaren hebben we – ondanks alle uitdagingen in de markt – consequent doorgewerkt aan onze projecten. In 2022 hebben we goede progressie geboekt met de verhuur van onze vastgoedontwikkelingen en zijn al onze transformatieprojecten dan ook volledig verhuurd. Een sterke prestatie van onze commerciële en operationele teams!’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Op Prinsjesdag werden we verrast door de voorgenomen afschaffing van de (fiscale) FBI-status als onderdeel van het Belastingplan 2024. In 2017 werd aanvankelijk een soortgelijke maatregel voorgesteld, maar die werd uiteindelijk ingetrokken. De voorgestelde maatregel komt volkomen onverwacht, aangezien een eerder gepubliceerd rapport over de effectiviteit van het huidige FBI-regime tot gunstige conclusies kwam. Inmiddels hebben we de potentiële impact van de maatregel helder in kaart en denken we in scenario’s en kansen. Onze belangrijkste opgave blijft echter om deel te nemen aan een constructieve discussie met de overheid, om nadelige gevolgen voor portefeuillebeleggers in de Nederlandse beursgenoteerde vastgoedsector te voorkomen.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Onze focus blijft op het realiseren van onze LifeCentral-strategie, waarbij we onze complete portefeuille van winkelcentra in België en Nederland transformeren naar full service centers. Eind 2022 hebben we vijf full service centers opgeleverd en ook in 2023 gaan we hard aan de slag om de strategie weer een stap verder te brengen.’

Tim van Veggel
Managing partner Timeless Investments

Grootste meevaller in 2022?
‘De meeste mensen kennen onze activiteiten en platformen aan deze kant van de oceaan, waar we onder andere met COD toonaangevend blijven als wederom grootste ontwikkelaar van Nederland volgens PropertyNL. Minder mensen zijn echter op de hoogte van wat we doen in Amerika. De laatste 10 jaar zijn we daar met onze bedrijven geënt op huurwoningen erg actief en schieten we ook daar in de lijstjes omhoog. Hoogtepunt was dit jaar dat we met onze ontwikkelaar ZOM Living inmiddels in de top-10 staan van grootste huurwoningontwikkelaars van Amerika. Dit met de ambitie om door te groeien, maar om in eerste plaats aantrekkelijke projecten te realiseren als onderdeel van ons DNA. Verder was het leuk om voor het eerst samen met Kroonenberg Groep de World Padel Tour naar Amsterdam te halen in de Centrale Markthal. We staan voor pionieren en ‘place-making’ met onze projecten, iets waar dit event wat mij betreft een mooie parallel van was en waaraan veel mensen plezier gehad hebben.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Het valt niet te ontkennen dat aan het einde van 2022 de economische dynamiek is veranderd en dat er ook veel maatschappelijke onrust is, met een oorlog die Europa bedreigt. Zakelijke tegenvallers staan in schril contrast met het menselijke leed dat sommigen nu overkomt, maar het is duidelijk dat ontwikkelprojecten stil komen te liggen in deze tijd. Ik moet denken aan de bekende tekst van onze bijzondere burgemeester Van der Laan: ‘Wees lief voor elkaar.’ Ook dichterbij huis moeten mensen weer meer leren luisteren en vertrouwen. Dat geldt wat betreft ons vak met name ook voor de publieke instanties en de marktpartijen. Juist met de economische tegenspoed zal de open dialoog weer gevoerd moeten worden om creatief de woondoelen te halen. Bij voorkeur met minder regulering.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Het wordt een uitdagend jaar, waar de vastgoedmarkt nog meer van gaat voelen, verwachten we. De lol voor ons is het ‘lean and mean’ ondernemen en creëren, samen met talentvolle mensen. Ons team en actieve platformen zijn daarvan een goed voorbeeld en misschien juist wel in deze tijden kunnen we ons onderscheiden ten opzichte van de meer financiële partijen. Ik zie toekomst in onze filosofie van verschillende platformen, waar we actief bijdragen aan goede ondernemers of management om deze uit te bouwen. We zouden graag met de juiste mensen in 2023 kijken naar overnamekansen die deze potentie hebben. Maar bovenal zullen we als team met ons familiebedrijf, ooit knap opgericht door mijn vader, ons 20-jarig lustrum vieren in 2023!’

Tobias Verhoeven
Statutair directeur Synchroon

Grootste meevaller in 2022?
‘De uitstoot van CO2 is de belangrijkste oorzaak van de klimaatproblematiek. De bouw- en vastgoedsector draagt fors bij aan deze uitstoot en de urgentie is groot om hier heel snel verandering in te brengen. Hier hebben we dus bij uitstek de kans om impact te maken en deze uitstoot zo snel mogelijk te reduceren. Synchroon stelt alles in het werk om in 2030 zo ver mogelijk richting CO2-neutraal ontwikkelen te komen. Een complex proces, dat we niet in één dag realiseren. Het is in 2022 gelukt om ons Klimaatplan concreet te maken, waarin we onze doelstelling om stapsgewijs klimaatneutraal te worden uitwerken. In ons Klimaatplan geven we aan wat we gaan doen om onze projecten in 2030 minstens Paris Proof te laten zijn. En belangrijker nog, hoe we dit gaan doen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Dat het zo ontzettend moeilijk is om klimaatneutraal te worden, vooral wat betreft het reduceren van de uitstoot die gepaard gaat met de bouw en materiaalgebruik. En dat dit alleen maar gaat lukken als de hele branche bereid is om hierin te investeren, zowel qua innovaties als daarmee gepaard gaande risico’s, geld en moeite. Het tegengaan van klimaatverandering kost serieus geld, maar we voelen de druk om onze verantwoordelijkheid hierin te nemen. Als kick-off van ons Klimaatplan hebben we de CO2-uitstoot van de woningen die we het afgelopen jaar hebben gerealiseerd gecompenseerd via bosaanplant. Hiervoor zijn we 500.000 bomen aan het planten. Dit is een tegenvaller, maar wel noodzakelijk.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘In 2023 geven we invulling aan het in 2022 afgeronde Klimaatplan; een stevige maar noodzakelijke ambitie. Dit betekent dat over de breedte van onze ontwikkelportefeuille onze projecten geen gebouwgebonden CO2-uitstoot meer mogen hebben in de gebruiksfase en dat we een stevige reductie op de CO2-uitstoot van de gebruikte materialen in de realisatiefase willen realiseren. Naast het halen van onze eigen doelstellingen zullen we ook veel aandacht hebben voor het meekrijgen van de hele keten en de branche naar ‘Paris Proof ontwikkelen in 2030’.’

Reinier Walta
Ceo van Vastned Retail

Grootste meevaller in 2022?
‘Dat de consument in groten getale terug is in de winkelstraat na twee coronajaren en dat mensen ondanks alle geopolitieke en economische onzekerheden de winkelstraat blijven opzoeken, meer dan ooit behoefte hebben aan beleving en gemiddeld meer uitgeven dan voorheen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘Dat de regering heeft aangekondigd de FBI voor directe beleggingen in vastgoed te willen afschaffen. Eerst zou dat per 1 januari 2024 gaan gebeuren en dat is nu uitgesteld tot 1 januari 2025, maar het blijft onbegrijpelijk dat een transparant fiscaal regime dat sinds 1969 goed heeft gefunctioneerd en heeft geleid tot een succesvolle markt voor collectieve vastgoedinvesteringen zomaar wordt opgeheven. Nederland is het enige land in Europa waar dit nu op tafel ligt. Uiteraard zullen we er alles aan doen om de negatieve impact te beperken voor beleggers in Vastned.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘We hebben concrete plannen om de unieke portefeuille van Vastned met vaak historisch winkelvastgoed verder te verduurzamen in de komende jaren. In 2023 gaan we daar belangrijke stappen in zetten.’

John van Wanrooij
Algemeen directeur Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling

Grootste meevaller in 2022?
‘Ondanks de tegenvallers, die hierna worden genoemd, zijn we erin geslaagd om in 2022 meer dan 1000 nieuwbouwwoningen te verkopen.’

Grootste tegenvaller in 2022?
‘De combinatie van extreme kostprijsstijging als gevolg van de oorlog in Oekraïne, een extreme en plotse inflatie, de toename van de hypotheekrente en het neerwaartse consumentenvertrouwen, beïnvloeden de woningmarkt in negatieve zin.’

Wat wilt u verwezenlijken in 2023?
‘Continuïteit waarborgen van de woningproductie van ons eigen bouwbedrijf.’