Met meer dan een miljoen m² is in 2019 zo’n 10% meer opgeleverd dan in 2018.
Door Tim de Boer
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 31 januari 2020
Opvallend is de grote groei in de retail. De verdubbeling van het aantal m² in deze sector lijkt vooral verband te houden met de oplevering van plannen die aan het begin van de crisis zijn gemaakt. In ieder geval correspondeert de groei van de retail niet met de economische cijfers, waarin het belang van fysiek winkelen verder afneemt.
Ook op de kantorenmarkt is er groei: wederom zo’n 100.000 m² meer dan het jaar ervoor. Het gaat hier vooral om minder grote gebouwen. De twee uitschieters waren het EMA en het nieuwe hoofdkantoor van ING in Amsterdam. Beide gebouwen zijn 40.000 m² groot.
Ondanks de grote stijging van het aantal hotelkamers over de afgelopen 10 jaar is het aantal opgeleverde m² voor hotels gedaald in 2019. Gezien de grote hoeveelheid plannen lijkt dit een tijdelijke afname te zijn.
1 (–) Stir Architects
Los Angeles, Amsterdam en Manilla
88.000 m²
Op nummer 1 dit keer een buitenlands architectenbureau. Het is nog niet voorgekomen dat een retailproject een eerste plaats oplevert in deze lijst. Stir Architects werkt al enkele jaren aan de renovatie en doorontwikkeling van Hoog Catharijne. Het past in het portfolio van het bureau, dat vanuit wereldwijde vestigingen ook winkelcentra in Las Vegas, Moskou, New York, Riyad en vele andere wereldsteden ontwerpt. Overigens heette het bureau bij het begin van de renovatie nog Altoon Partners. Hoog Catharijne is het enige project van dit bureau in Nederland.
2 (–) OZ
Amsterdam en Willemstad
73.000 m²
Begin 2019 benoemde OZ drie nieuwe associates vanwege de sterke groei in de opdrachten. Dit uit zich blijkbaar meteen al in een tweede plek op de lijst. Maar liefst zeven gebouwen leverde het bureau af, en verder staan er een aantal grote projecten op stapel, vooral projecten met veel woningen. Daarnaast was het bureau ook actief in het buitenland. Het leverde bijvoorbeeld het nieuwe ziekenhuis (40.000 m²) van Willemstad op Curaçao op.
3 (8) Rijnboutt
Amsterdam
57.000 m²
Met zes opleveringen bezet Rijnboutt dit jaar de derde plaats in de lijst. Het bureau is de grootste van de bureaus die tussen de 50.000 en 60.000 m² hebben opgeleverd. Het faillissement van Hudson’s Bay levert Rijnboutt misschien in de toekomst weer nieuwe opdrachten op. Het bureau ontwierp de afgelopen jaren drie vestigingen van het warenhuis. Dit jaar benoemde het bureau Desirée Eggink en Tibor Kis als nieuwe associates en Maarten Castelijns als partner.
4 (2) MVSA
Amsterdam, Madrid en Eysins (Zwitserland)
56.000 m²
MVSA is een oude bekende in deze lijst. Dit jaar leverde het bureau vier grote projecten op. Meest opvallend was de nieuwe huisvesting voor het EMA (European Medicines Agency), die vanwege de Brexit in recordtijd ontworpen en gebouwd is, in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf en verschillende andere partners. Door een intensieve samenwerking kon de bouw in anderhalf jaar worden afgerond. Helaas kon niet voorkomen worden dat de EMA ook nog tijdelijk gehuisvest is in Spark (verbouwing door Powerhouse Company).
5 (–) Sum Architecten
Hilversum
53.000 m²
Sum Architecten is vooral werkzaam in de retailbranche. Dit jaar leverde het bureau een herontwikkeling van een oude V&D op en werd de renovatie en uitbreiding van een groot winkelcentrum in Arnhem afgerond. Daarnaast werkt het aan veel kleinschalige retailprojecten en winkelkernen.
6 (–) Wim de Bruijn
Rotterdam
52.000 m²
Het opleveren van twee winkelcentra levert Wim de Bruijn voor het eerst een plek in de top-25 op. Beide winkelcentra zijn renovaties. Het 24 man sterke bureau werkt aan diverse opgaven in de stedenbouw en architectuur. Het ontwerpt onder andere ook woongebouwen en kantoren. Het bureau werkt momenteel ook aan een horecagebouw op de Noordboulevard in Scheveningen.
7 (25) Paul de Ruiter
Amsterdam
47.000 m²
Paul de Ruiter doet dit jaar goede zaken op de lijst en stijgt van plek 25 naar plek 7. Het grootste gebouw dat het bureau opleverde was het Unilever Global Foods Innovation Centre. In 2019 won Paul de Ruiter met dat gebouw ook twee Breeam Awards. In juni opende de koning het officieel. Verder leverde het bureau nog drie gebouwen voor diverse opdrachtgevers op.
8 (–) Benthem Crouwel
Amsterdam en Düsseldorf
40.000 m²
In 2019 leverde Benthem Crouwel één gebouw op voor deze lijst, namelijk het nieuwe hoofdkantoor van ING in Amsterdam. Daarnaast werd het bureau met het ontwerp voor het datacentrum AM4 (enige jaren terug in deze lijst) genomineerd voor de prestigieuze Abe Bonnema Prijs, al won het die niet. Wel won het bureau de Gouden AAP 2019. Deze Amsterdamse Architectuur Prijs werd gegeven voor het ‘ongekende vakmanschap’ dat het bureau heeft laten zien bij het ontwerpen van de stations van de Noord–Zuidlijn.
9 (–) Dedato
Amsterdam
39.000 m²
Dedato is een breed georiënteerd ontwerpbureau. Je kunt er terecht voor alles tussen architectuur en interactieve media. Voor ontwikkelaar Heren2 ontwierp het bureau een kantoorgebouw in de Houthavens. In dit gebied staan veel van de ontwerpen van Dedato, zoals het eigen kantoor en het theater voor de musical Anne.
10 (1) Dam & Partners Architecten
Amsterdam
36.000 m²
Vorig jaar stond Dam & Partners nog op eenzame hoogte in deze lijst. Dit jaar moet het genoegen nemen met een tiende plek. Tegelijkertijd realiseerde het bureau ook enkele woongebouwen. Cees Dam, inmiddels 87 jaar, is nog steeds dagelijks betrokken bij het bureau. In 2019 won Dam & Partners de publieksprijs van de Lieven de Key-penning voor het clubhuis van rugbyclub RFC Haarlem. Ondertussen wordt er gestaag doorgewerkt aan de Zalmtoren in Rotterdam.
11 (–) UNStudio
Amsterdam, Shanghai, Hong Kong en Frankfurt
32.500 m²
UNStudio is actief over de hele wereld. In 2019 leverde het bureau één project in Nederland op, en dat was meteen een klapper. Maar ook voor kleine projecten kun je bij hen terecht. Zo ging eind 2019 een bijzondere winkel in de PC Hooftstraat open. Een grote stap maakte medeoprichter Caroline Bos: ze is de komende drie jaar naast haar werk bij UNStudio directeur bij AM Concepts. Ze gaat zich daar concentreren op de transitie naar duurzaamheid en circulariteit.
12 (20) Powerhouse Company
Rotterdam, Beijing, Oslo, Munich
30.000 m²
Powerhouse Company leverde dit jaar het kantoor voor Danone in Hoofddorp op. Ook renoveerde het bureau het Spark-gebouw in Amsterdam om tijdelijk het EMA te huisvesten.
12 (–) ZJA
Amsterdam
30.000 m²
In 2019 overleed naamgever Moshé Zwarts. In 1990 stond hij samen met Rein Jansma aan de wieg van het bureau. Samen met Reinald Top en Rob Torsing leidt Rein Jansma het bureau nog steeds. Het bureau is veel actief in de infrastructuur. Zo won het in 2019 nog een prijs voor het kopstation van de Erasmuslijn in Den Haag. Dit jaar staat het in de lijst vanwege de oplevering van de Diamantbeurs en de uitbreiding van de P3-parkeergarage op Schiphol.
14 (3) ZZDP
Amsterdam
29.000 m²
ZZDP leverde dit jaar meerdere gebouwen op. De 14de plaats heeft het bureau te danken aan vier opgeleverde kantoren in de regio Amsterdam. Daarnaast werd in 2019 ook het 36.000 m² grote woongebouw State opgeleverd, maar dat telt niet mee voor deze lijst.
15 (10) D/Dock
Amsterdam, Chengdu (China)
26.000 m²
D/Dock biedt een full-service oplossing voor bouwprojecten. Het bureau werkt onder andere voor Microsoft en Spaces (flexwerkconcept) en is ook actief in China. In 2019 leverde het projecten in Amsterdam en Utrecht op.
15 (–) V8 Architects
Rotterdam
26.000 m²
V8 Architects komt in de lijst door de renovatie en uitbreiding van het KPN-hoofdkantoor naast de Erasmusbrug in Rotterdam. Daarnaast ontwierp het bureau de Cooltoren in het Baankwartier. Dit gebouw wordt nu – na ontwerpen van vier andere architecten op deze plek – uitgevoerd. De oplevering van de 150 meter hoge woontoren is gepland in 2020.
17 (4) Mulderblauw Architecten
Leidschendam
25.000 m²
Mulderblauw zien we elk jaar terug in de lijst, maar dit jaar zijn ze wel geduikeld. Er werden door het bureau ‘slechts’ twee hotels opgeleverd. Overigens deed het bureau het beter in de lijst distributiecentra. Daar werden ze vierde, met maar liefst 193.000 opgeleverde m². In 2019 maakte het bureau het ontwerp voor het nieuwe DC van Zalando in Bleiswijk van maar liefst 140.000 m² groot. Oplevering daarvan is gepland in 2021.
17 (–) Roosros
Goes en Oud-Beijerland
25.000 m²
Zo’n 70 personeelsleden werken bij Roosros aan uiteenlopende projecten. Dit jaar komen ze voor het eerst in de lijst door de oplevering van twee kantoren, een innovatiecentrum en een showroom voor dieselmotoren. Op 11 december opende Mark Rutte dit pand van de firma Koedood. Roosros is daarnaast bekend van het ontwerpen van kerken. Zo leverde het bureau in 2019 een kerk in de wijk Vathorst (Amersfoort) op.
19 (10) Cepezed
Delft
23.000 m²
Cepezed doet al jaren goede zaken met zijn unieke geïntegreerde aanpak. In 2019 is bijvoorbeeld het Porsche-centrum Rotterdam geopend. Cepezed ontwierp rond de eeuwwisseling de nieuwe architectonische huisstijl voor dit automerk. Inmiddels zijn er wereldwijd al 868 vestigingen volgens deze stijl gerealiseerd. Het bureau bouwt momenteel aan een nieuwe pier op Schiphol.
20 (–) Dunnet & Craven
Londen
21.000 m²
Dit bureau ontwerpt over de hele wereld winkelcentra. Het bureau is in Nederland bekend van de publieke ruimte in het stadshart van Almere, en maakte plannen voor Post Rotterdam, Amstelveen en Alkmaar. De 20ste plek dankt het aan het opleveren van het winkelcentrum Oranjerie in Apeldoorn.
21 (24) Diederendirrix Architecten
Eindhoven, Rotterdam
19.000 m²
Diederendirrix had een goed jaar. Alleen telt de oplevering van de Lee Towers in Rotterdam (73.000 m²) niet mee, omdat het hier vooral woningbouw betreft. Het opvallendste project is toch wel DomusDela, waarin een klooster in opdracht van verzekeraar Dela omgebouwd is tot ceremoniehuis. Ook de toekomst is rooskleurig door het winnen van een tender voor 75.000 m² in Eindhoven.
21 (–) De Zwarte Hond
Groningen, Rotterdam en Keulen
19.000 m²
Voor het eerst sinds lange tijd staat De Zwarte Hond in de lijst. Met meer dan 100 medewerkers klinkt dat vreemd, maar de Zwarte Hond ontwerpt veel woningbouw, onderwijs- en cultuurgebouwen. In samenwerking met Monadnock ontwierp het bureau het prachtige nieuwe paviljoen voor het Nationale Park de Hoge Veluwe. Dat werd op 21 juni door de koning geopend.
23 (–) Group A
Rotterdam
16.000 m²
Group A haalt de lijst met het nieuwe hoofdkantoor van DOW in Terneuzen. Onlangs heeft het bureau ook het ontwerp gemaakt voor de renovatie van alle stations van de Metro Oostlijn in Amsterdam. Ook werkt het aan hoogbouw in Tilburg en Den Haag.
23 (–) Bierman Henket
Esch
16.000 m²
Bierman Henket is al 40 jaar actief. Sinds 2019 bestaat de leiding uit Janneke Bierman, Sjoekie de Bijll Nachenius, Yvonne Segers en Joep van As. Dit jaar leverde het bureau twee grote renovaties op, het kantoor van Huidekoper en Move (Citroën-gebouw Zuid), beide in Amsterdam.
25 (–) De Drie Architecten
Schimmert
15.000 m²
De Drie Architecten voert de grote groep architectenbureaus aan die net onder de top zitten. Het bureau is onder andere actief in de culturele en overheidssector. De 25ste plaats heeft het bureau te danken aan de afronding van de revitalisatie van een winkelcentrum na het faillissement van V&D.
Verantwoording
Deze lijst is samengesteld op basis van de gegevens die Property NL heeft verzameld voor de Top-101 Ontwikkelaars. Daarnaast doet de auteur aanvullend onderzoek. Voor de lijst kijken we naar commerciële m². Woningbouw telt niet mee voor de lijst; overheidsopdrachten ook niet.
Voor vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Property NL en de auteur.
