De crisis is nu echt voorbij. Alle sectoren laten een overtuigende groei zien. Met 915.000 m² voor de top-25 is de productie in 2018 275.000 m² groter dan 2017, het hoogste niveau na de crisis
Door Tim de Boer
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 25 januari 2019
Inmiddels is er ook een flinke nieuwbouwproductie op de kantorenmarkt. Vooral Amsterdam valt in dit opzicht op. Daar is inmiddels ook weer sprake van een tekort aan kantoorruimte. Toch zou je de stijging in deze sector, zo’n 100.000, bijna geheel op het conto van het European Patent Office kunnen zetten. Dit gebouw is met 87.500 m² enorm.
Ook op het gebied van retail is er een groei te zien. Zelfs als we de laatste ombouw van oude V&D-panden naar andere formules buiten beschouwing laten, blijft er 160.000 m² over. Het betreft hier veelal transformatie van oudere winkelcentra. Daarnaast levert de oplevering van het centrum van Leidsche Rijn hier een plus op.
Vorig jaar zagen we op de hotelmarkt een bescheiden groei. In 2018 is het aantal m² geëxplodeerd. De oplevering van 185.000 m² betekent een groei van bijna 300% ten opzichte van 2017. Opvallend is de toename van nieuwbouw in deze sector. Misschien is dat te verklaren door de krapte op de kantorenmarkt, waardoor er weinig panden beschikbaar zijn voor transformatie. Ook heeft de constante groei in het toerisme, zelfs in de afgelopen crisis, een positieve invloed op de investeringsbereidheid bij hotelformules en vastgoedeigenaren.
Ook dit jaar is er een aparte lijst bedrijfshuisvesting en distributiecentra opgesteld. Hier zien we een groei ten opzichte van 2017. In 2018 werd er 1,4 mln m² opgeleverd. Dat is 10% meer. Bedrijven investeren constant in grotere DC’s, hergebruik is hier niet aan de orde. De gebouwen worden in deze sector steeds groter en hoger.
1 (15) Dam & Partners Architecten
Amsterdam
104.000 m²
Onbetwiste nummer 1 in 2018 is Dam & Partners Architecten. Het bureau leverde dit jaar twee gebouwen op. Samen met Jean Nouvel werkte het bureau aan het nieuwe gebouw van het European Patent Office in Rijswijk, een smalle lange glazen schijf van 100 meter hoog langs de A4. Inmiddels is de bouw gestart van de Zalmhaventoren in Rotterdam, met 215 meter in 2021 het hoogste gebouw van Nederland.
2 (3) MVSA Architects
Amsterdam
93.500 m²
Vorig jaar stond MVSA op nummer 3 van deze lijst. Dit jaar stijgt het bureau een plaats door de oplevering van verschillende kantoorgebouwen, voornamelijk in Amsterdam. Daarnaast is MVSA Architects, opgericht door Roberto Meyer, actief in Spanje en Zwitserland. MVSA werkt momenteel ook aan de totale renovatie en uitbreiding van Leidsenhage (of The Mall of the Netherlands) en het World Fashion Centre.
3 (23) ZZDP
Amsterdam
70.200 m²
ZZDP leverde dit jaar vier grote gebouwen op, waaronder de transformatie van het oude KPN-kantoor bij station Sloterdijk. Onder de nieuwe naam VEN bevat het gebouw een hotel, restaurant, casino en meeting spaces. ZZDP ontwierp daarnaast verschillende kantoren in de regio Amsterdam.
4 (11) Mulderblauw Architecten
Leidschendam
66.000 m²
Mulderblauw is inmiddels een vaste waarde in de top-25. Het bureau leverde dit jaar een groot aantal hotels op. Tegelijkertijd is het bureau actief op de markt van bedrijfshuisvesting en distributiecentra. Het QO-hotel werd in 2018 genomineerd voor een ARC18 Innovatie Award vanwege het zeer duurzame karakter.
5 (–) MVRO
Geldermalsen, Oberhausen (Duitsland), Hombeek (België)
44.200 m²
MVRO biedt klanten uit de retail een totaaloplossing. Daar zijn ze erg succesvol in. Het bedrijf opereert in Nederland, België en Duitsland. De vijfde plek op deze lijst is te danken aan de oplevering van drie filialen van Hudson’s Bay.
6 (–) RPHS+
Voorburg
37.800 m²
RPHS+ is specialist op het vlak van retail. In 2018 leverden de ongeveer 13 medewerkers vier verschillende winkelcentra op. Het bureau was ook een van de 11 ontwerpers die elk een deel van het centrum van Leidsche Rijn ontwierpen.
7 (–) E UP Design
Hoornaar
33.800 m²
E UP Design werkt voornamelijk in de utiliteitsbouw. Vaak wordt het bureau ingeschakeld voor de uitwerking van plannen of in samenwerking met andere architecten. Zo ook in 2018. Twee kleinere projecten waren samenwerkingen met Koen van Velsen en met Rijnboutt. Daarnaast leverde het bureau dit jaar een voormalig V&D-gebouw na renovatie op.
8 (2) Rijnboutt
Amsterdam
33.150 m²
Rijnboutt is een vaste waarde in de top-25 vanwege hun grote ervaring in winkels en winkelcentra. Daarnaast is het bureau ook actief in andere sectoren, zoals woningbouw, zorg en recreatie. Op de foto: de in 2018 opgeleverde Hudson’s Bay Amstelveen.
9 (–) Michel Huisman
Heerlen
32.800 m²
Kunstenaar Michel Huisman is de geestelijk vader van het Maankwartier in Heerlen. Dit stadsdeel moet het centrum van Heerlen weer aan elkaar hechten via het nieuwe treinstation. De aanpak vanuit de kunsten is volstrekt uniek op deze schaal in Nederland. Het plan bevat onder andere kantoren, woningen, hotels en winkelruimtes.
10 (–) D/Dock
Amsterdam, Chengdu (China)
30.000 m²
Ook D/Dock biedt een full-service oplossing voor bouwprojecten. Het bureau werkt onder andere voor Microsoft en Spaces (flexwerkconcept) en is ook actief in China. In 2018 leverde het zes gebouwen op, waarbij soms werd samengewerkt met andere ontwerpers.
10 (–) de Architecten Cie.
Amsterdam
30.000 m²
Vorig jaar ontbrak de Architecten Cie op deze lijst. Dit jaar bereikt het een tiende plek, met twee opgeleverde kantoren en een winkelcentrum, allemaal in Amsterdam. In januari werd bekend dat het bureau samen met KCAP, Geurst & Schulze en Karres & Brands is geselecteerd voor het ontwerp van drie torens (80–140 meter hoog) naast station Leidsche Rijn.
10 (12) Cepezed
Delft
30.000 m²
Cepezed werkte met Strukton, Ballast Nedam en Facilicom samen aan Rijkskantoor de Knoop in Utrecht. Het bijbehorende horecapaviljoen werd begin januari 2019 genomineerd voor de Nederlandse bouwprijs 2019. Cepezed won deze prijs al eerder, precies 10 jaar geleden. In 2018 is het bureau weer begonnen met het in eigen hand organiseren van bouwteams. Dit leidt volgens het bureau tot grote besparingen in het bouwproces.
13 (–) Kolpa Architecten
Rotterdam
29.700 m²
Met 11 medewerkers leverde Kolpa Architecten dit jaar veel recreatie-gerelateerde projecten op. Daarnaast werd de Hoogvliet-supermarkt in Woudenberg genomineerd als mooiste supermarkt van 2018.
14 (–) Common Affairs
Amsterdam
29.000 m²
Common Affairs is in 2016 opgericht door Jos van Eldonk toen hij en Sjoerd Soeters (nu: PPHP) hun gezamenlijke bureau ophieven. Common Affairs heeft inmiddels vier partners en 20 personeelsleden. In 2018 leverden zij twee grote gebouwen op.
15 (9) Dok Architecten
Amsterdam
28.500 m²
Met 20 medewerkers werkt Dok aan verschillende opdrachten, die uiteenlopen van de renovatie van het Binnenhof (samen met Ellen van Loon van OMA), een aantal blokken in Leidsche Rijn Centrum tot het renoveren van een winkelcentrum in Maasluis. In 2018 leverde het bureau twee grote retailprojecten op.
16 (6) OPL Architecten
Utrecht
24.000 m²
Per 1 januari 2018 zijn OPL en Kist Hustinx Architecten samengegaan. Daarmee zijn ze nog beter in staat de uitdagingen aan te gaan die de zeer verschillende vakgebieden waarop zij opereren aanbieden. Zo werken ze aan een nieuw station voor Rotterdam-Alexander en diverse kantooropgaven.
17 (–) Monk Architecten
Utrecht
23.000 m²
In 2017 won Monk met de transformatie van de Werkspoorhal naar Werkspoorkathedraal de Utrechtse Rietveldprijs. Hun unieke aanpak heeft ze geen windeieren gelegd. Dit jaar leverden ze een creatief kantoorgebouw op in Alkmaar en mixed-use gebouw in Utrecht.
17 (–) Hooper Architects
Oosterhout (NB)
23.000 m²
Ook Hooper leverde dit jaar 23.000 m² op. Het bureau is vooral actief in de sportvoorzieningen en zwembaden. Daarnaast doet zij ook andere utilitaire projecten. Zo leverde Hooper dit jaar de Kinepolis-bioscoop in Den Bosch op.
17 (–) IL Office
Amsterdam
23.000 m²
IL Office richt zich op het ontwerpen en inrichten van kantoren. In 2018 leverde het bedrijf met 9 werknemers zes kleinere en middelgrote kantoren op. Daarmee komen ze voor het eerst in deze lijst. Tot eind 2018 was het bedrijf actief onder de naam IL Project.
20 (17) Powerhouse Company
Rotterdam, Beijing, Oslo, Munich
22.500 m²
Powerhouse Company haalde vorig jaar de 17de positie met een lagere productie in Nederland dan dit jaar. Toch lopen er momenteel een aantal grote projecten in Nederland, zoals het kantoor voor Danone in Hoofddorp, station Assen en het gebouw op het KJ Plein in Den Haag. Ook ontwierp het bureau torens nabij station Leiden en Eindhoven. Opvallend zijn daarbij de steeds terugkerende afgeronde hoeken (net als MVSA).
21 (–) TConcept
Den Haag
21.800 m²
TConcept staat voor het eerst in de top-25 door de oplevering van een Hudson Bay en een nieuw kantoorgebouw. Het bureau is ook actief in andere landen. Zo werd dit jaar in Barcelona een winkelcentrum van 122.000 m² opgeleverd. Helaas telde deze niet mee voor deze lijst.
22 (–) PPHP
Amsterdam
19.500 m²
De afkorting PPHP staat voor Pleasant Places Happy People. Oprichter Sjoerd Soeters was samen met collega-architect Rudy Uytenhaak afgelopen jaar vooral in het nieuws als felle tegenstander van de hoogbouwplannen in de Sluisbuurt, Amsterdam. Zijn alternatieve plan omvatte hetzelfde aantallen woningen zonder hoogbouw. Uiteindelijk haalde dat plan het niet. Eind 2018 koos de gemeenteraad voor de hoogbouwvariant.
23 (–) Allard Architecture
Amsterdam
17.500 m²
Sinds 2016 geeft Allard Meine Jansen leiding aan Allard Architecture. In 2018 werd het Imagewharf-complex, bedoeld voor creatieve bedrijven, in de Amsterdamse Houthavens opgeleverd.
24 (–) Diederendirrix
Eindhoven, Rotterdam
17.400 m²
Diederendirrix wordt veel gevraagd voor transformaties. Dit jaar leverde het bureau onder andere het zorghotel Domstate in Utrecht op. Daarnaast werkt het momenteel aan de transformatie van twee van de drie Marconi-torens naar woningbouw; een project van 76.000 m².
25 (–) Concrete
Amsterdam
15.000 m²
Concrete ontwikkelt concepten en werkt deze uit op allerlei schaalniveaus. De plek op de ranglijst hebben ze te danken aan de nieuwbouw van het Postillion Hotel nabij de Kauwgomballenfabriek in Amsterdam.
25 (–) Paul de Ruiter Architects
Amsterdam
15.000 m²
Paul de Ruiter werkt met een gedreven team aan innovatieve en duurzame projecten in binnen- en buitenland. Projecten variëren van bedrijfshuisvesting en onderwijs tot woongebouwen. In 2018 leverde het bureau de nieuwe faciliteiten voor Lelystad Airport op.
Verantwoording
Bij de samenstelling van deze Top-25 is gebruik gemaakt van de lijsten die PropertyNL Research opstelde voor de Top Ontwikkelaars. Door nader onderzoek is aan de projecten de naam van het architectenbureau toegevoegd. In de uiteindelijke lijst is het brutovloeroppervlak (bvo) van de in 2018 opgeleverde kantoren, winkels en hotels, bedrijfsruimte (en distributiecentra) per architectenbureau getotaliseerd. Tevens heeft de auteur zelf onderzoek gedaan. Bij vragen of opmerkingen kunt u altijd contact opnemen.
