Column Tom Berkhout: Wie betaalt ‘solidair’ de coronarekening?

Of we aan het begin, in het midden of aan het einde van de coronapandemie zitten, kan niemand met zekerheid zeggen. Wat wel zeker is, is dat er zonder dralen en al te veel voorwaarden tientallen miljarden euro’s in het bedrijfsleven en indirect in de Nederlandse huishoudens worden gepompt. Op Europese schaal is € 1000 of 1500 mrd een bedrag dat zonder knipperen wordt genoemd. De schijnbare achteloosheid waarmee deze bedragen over tafel gaan, doet het ergste vrezen. Want wat nu als we in het najaar nog een keer een coronagolf over ons heen krijgen? We lijken corona nu nog financieel en psychologisch te kunnen dragen, maar met een tweede golf zullen we in politieke en economische zin knopen moeten doorhakken en impopulaire maatregelen moeten nemen. Volgens sommigen kunnen we dan het beste beleggen in wapens, goud en vreemde, maar sterke valuta. Of vastgoed, voeg ik daar maar aan toe.

Het woord ‘solidariteit’ wordt nu veel gebezigd. Niet alleen in humanitaire, maar ook in financiële zin. In financiële zin wordt het soms op hoge toon geëist van een ander. Van Dale definieert solidariteit als: ‘gevoel voor saamhorigheid hebbend en tonend’. Ik vond het een teken aan de wand, dat in het prille begin van de crisis Arnoud Boot (hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten aan de UvA) in Buitenhof ongevraagd een lans brak voor Italië. Daar zag hij kennelijk al een flink pijnpunt in de politieke en maatschappelijke discussie opdoemen. We moesten zonder mitsen en maren voor Italië de portemonnee trekken om de Europese eenheid niet in gevaar te brengen. Kort daarna durfde Wopke Hoekstra zomaar voorwaarden te stellen aan het lenen van geld, wat woedende reacties opriep. De Italiaanse regering liet er geen gras over groeien en eiste via paginagrote advertenties in Duitse kranten dat er geld overgemaakt zou worden. Zonder enige verplichting wel te verstaan. Zo niet, dan zou Nederland wel een rekening gepresenteerd krijgen.

Inmiddels heeft het Duitse Bundesverfassungsgericht een steen in de vijver van Draghi en Lagarde gegooid. In dit constitutionele hof zitten topjuristen die niet zomaar een schot voor de boeg geven. Reken maar dat ze op weloverwogen wijze tot deze beslissing zijn gekomen. Let wel, we hebben het hier nog over het opkoopprogramma van vóór de coronacrisis. In de huidige context is dat kinderspel gebleken. Het maakt niet uit dat het Hof van Justitie juridisch het Bundesverfassungsgericht de baas is en dat de ECB geen zin heeft om verklaringen te geven: het spel is op de wagen. Zo krijgen de centrale bankiers Klaas Knot en zijn Duitse evenknie Jens Weidmann – die gepasseerd was voor het ECB-voorzitterschap – alsnog wind in de rug. We zijn nog niet klaar. Het Europese parlement is bezig met zijn meerjarenbegroting en eist nu extra coronabelastingen om deze rond te krijgen. Iemand zal dus moeten betalen.

Hoe is het in Nederland? Daar begint het debat over solidariteit nu op te laaien. Wat kunnen we uit hoofde van solidariteit van elkaar vragen of eisen? Deze vragen zullen snel van overheden naar burgers verschuiven wanneer we meer rust en overzicht krijgen. We zullen nog felle discussies zien, zeker met de verkiezingen in het verschiet. Blijven vastgoedeigenaren, huurders en financiers ook over een tijdje nog solidair met elkaar, en tegen welke prijs? Wordt gevraagd of geëist dat de pensioenen gekort worden? Of dat vermogen zwaarder belast moet worden? Gaat de rente pieken? Wordt vastgoed het nieuwe goud? Of wordt dat straks ook zwaarder belast?

Wrang is echter dat we voor antwoorden op deze vragen niet alleen van ‘Den Haag’, maar vooral van ‘Brussel’ afhankelijk zijn. En dat we als kleine natie niet echt veel invloed hebben op dat laatste instituut. Linksom of rechtsom, de solidariteit gaat ons heel veel kosten.

Prof. dr. T.M. Berkhout MRE MRICS is verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit.