In deze elfde lijst is het totale opgeleverde volume aan commercieel vastgoed (voornamelijk kantoren, hotels, winkels) ongeveer gelijk gebleven aan vorig jaar.
Door Tim de Boer
Gepubliceerd in PropertyNL Magazine nr. 1, 26 januari 2018
Ook nu is er door de top-25 architectenbureaus ongeveer 650.000 m² brutovloeroppervlak gerealiseerd.
Een groot deel betreft het hier ombouw van de bestaande voorraad. Het valt op hoe weinig van de ongeveer 330.000 m² kantoren nieuwbouw betreft. Pas op de zevende plaats staat er een bureau met twee volledig nieuwe kantoren in de lijst.
Bij de winkelruimte gaat het eveneens in veel gevallen om renovatie van bestaande winkelgebieden. Ook is een aanzienlijk deel van de 166.000 m² gerealiseerde winkelruimte terug te voeren op het faillissement van V&D eind 2015 en de opkomst van Hudson Bay. Na aftrek van die 65.000 m² is de aanwas van winkelruimte weer op het niveau van 2015 beland.
Dit jaar ligt het volume van opgeleverde hotels met 67.000 m² iets hoger dan vorig jaar (55.000 m²). De laatste berichten bevestigen dat het ontwikkelen van hotels het goed blijft doen. Blijkbaar is de markt nog niet verzadigd. Voor 2018 en later zijn er al veel plannen in uitvoering.
Opvallend in deze lijst is de opkomst van de megabioscoop. In 2017 werd in Utrecht en Schiedam in totaal 30.000 m² zalen opgeleverd. Voor de komende jaren staan er nog een aantal in de planning. Toch zal dit waarschijnlijk een tijdelijke trend zijn. Er lijkt slechts beperkt ruimte te zijn voor dit soort grootschalige complexen aan de rand van de stad.
Ook dit jaar is er een aparte lijst met distributiecentra en magazijnen gemaakt. Of het te maken heeft met een verbeterde onderzoeksmethode is nog niet duidelijk, maar dit jaar was het totaal 5 keer zo hoog als in 2016, namelijk 1,228 mln m². Iets meer dan 10% hiervan komt voor rekening van het gigantische distributiecentrum dat FKG Architecten heeft ontworpen voor Bol.com. Helaas is in deze categorie projecten nog geen sprake van renovatie. Bijna alle plannen betreffen nieuwbouw.
1. (–) OMA/AMO Office for Metropolitan Architecture
Rotterdam, Beijing, Doha, Dubai, Hong Kong, New York, Brisbane
97.800 m²
OMA/AMO is opgericht door Rem Koolhaas. Met zeven kantoren verspreid over vijf continenten behoort OMA/AMO tot de wereldtop. De nummer-1-positie hebben ze dit jaar te danken aan de oplevering van het rijkskantoor Rijnstraat 8, dat het Rijk de komende 25 jaar voor in totaal € 267 mln huurt van het consortium PoortCentraal. Tijdens de zeer uitgebreide renovatie is 20% van het oorspronkelijke gebouw, ontworpen door Jan Hoogstad, gesloopt. Het nieuwe gebouw is zeer duurzaam en heeft energielabel A+++. Verantwoordelijk partner Ellen van Loon haalde in 2017 een nieuwe droomopdracht binnen voor OMA/AMO. Samen met Liesbeth van der Pol zal zij optreden als coördinerend architect bij de renovatie van het Binnenhofcomplex.
2 (1) Rijnboutt
Amsterdam, Kraków
55.000 m²
Rijnboutt is ten opzichte van vorig jaar een plaats gezakt, maar nog steeds een van de grotere bureaus voor het ontwerpen van winkels en binnenstedelijke plannen. In 2017 heeft Rijnboutt twee grote retailprojecten opgeleverd, Hudson Bay in Amsterdam en de herbestemming van de AaBe Fabriek in Tilburg. Het bureau huurt vanaf dit jaar drie verdiepingen in een nieuw kantoor, dat is ontworpen door de nummer 3 op deze lijst, MVSA Architects.
3 (21) MVSA Architects
Amsterdam, Eysins, Madrid
42.500 m²
Begin 2017 zijn Wouter Thijssen en Charlotte Griffioen aangesteld als tweede en derde partner in het bureau. Ook opende MVSA een vestiging in Madrid. Het dit jaar opgeleverde gebouw ‘Het Atrium’ (aan de Zuidas, Amsterdam) werd dit jaar voor € 500 mln verkocht aan een Franse vastgoedbelegger. Ondertussen bouwt het bureau rustig verder aan verschillende kantoor- en retailprojecten in binnen- en buitenland.
4 (–) Kentie en Partners
Zwanenburg
36.000 m²
Kentie en Partners dankt de gedeelde vierde plek aan de renovatie en verbouwing van het oude V&D-gebouw aan de Grote Marktstraat in Den Haag. Het bureau heeft een grote staat van dienst op het vlak van restauraties van monumentale gebouwen. Onconventionele oplossingen worden niet geschuwd, getuige de recente halvering van de Onze-Lieve-Vrouw-Geboortekerk in Halfweg.
4 (9) UNStudio
Amsterdam, Shanghai, Hong Kong
36.000 m²
UNStudio bouwt veelal in het buitenland aan projecten die variëren van ensembles van woontorens van 285 meter hoog tot culturele gebouwen. Minder bekend is het project waarmee zij op de vierde plek zijn uitgekomen: de zeer duurzaam uitgevoerde renovatie van het Rabobank-kantoor Fellenoord in Eindhoven.
6 (–) OPL Architecten/Re-designers
Utrecht
35.500 m²
OPL Architecten leverde in 2017 – net als de bovenstaande vijf bureaus – een groot renovatieproject op. Kantoorgebouw The Cloud (in Amsterdam) voldoet nu aan hoge duurzaamheidseisen. En net als ‘Het Atrium’ werd ook dit project meteen bij oplevering verkocht. OPL werkt verder aan transformaties van kantoren naar woningen en binnenstedelijke plannen.
7 (11) Mecanoo Architecten
Delft, New York, Londen, Manchester, Kaohsiung City
35.000 m²
Oprichter Francine Houben stond dit jaar op een vierde plek in de NRC Cultuur Top-100, onder andere vanwege de vele prestigieuze opdrachten in het buitenland, zoals de renovatie van de New York Public Library en het enorme National Kaohsiung Center for the Arts in Taiwan. Maar ook in eigen land bouwt het bureau gestaag door. Als eerste bureau in deze lijst geen renovaties maar nieuwbouw, zoals het kantoor voor Eurojust in Den Haag.
8 (7) Benthem Crouwel Architects
Amsterdam, Düsseldorf
34.500 m²
In 2017 zijn er drie nieuwe partners in het bureau aangesteld: Pascal Cornips, Daniel Jongtien en Saartje van der Made. Daarmee zijn er naast de oprichters Jan Benthem en Wim Crouwel weer vijf partners. De achtste plek op deze lijst hebben ze niet alleen te danken aan de gestage oplevering van relatief kleinere projecten op Schiphol en Amsterdam Centraal. Het datacenter AM4 voor Equinix in Amsterdam levert meer dan 20.000 m² op (en is wonderschoon).
9 (–) Dok Architecten
Amsterdam
33.800 m²
Ex-Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol staat met haar bureau in de top-10. Zij wil vriendelijke gebouwen maken die goed bruikbaar zijn. Dat is in ieder geval gelukt met de parkeergarage in Zwolle. Van der Pol sleepte daarnaast in 2017 een droomopdracht binnen. Samen met Ellen van Loon (OMA/AMO) is ze aangesteld als coördinerend architect bij de renovatie van het Binnenhofcomplex.
10 (–) Team V
Amsterdam
31.500 m²
Na de splitsing met Roberto Meyer ging Jeroen van Schooten verder onder de naam Team V. Met een team van ongeveer 50 man werkt het bureau aan diverse opdrachten, zoals de hoogste houten hybride woontoren ter wereld (in Amsterdam). In 2017 werden het Gelders Huis en Hotel Arena opgeleverd.
11 (10) Mulderblauw Architecten
Leidschendam, Arnhem
31.000 m²
Mulderblauw leverde in 2017 10.000 m² meer op dan in 2016, maar toch zakt het bureau dit jaar een plekje in de lijst. Het opdrachtenpakket is net als vorig jaar divers. Het team van Robert Mulder werkt aan grote hotelopdrachten, kantoren en distributiecentra. Het bureau vinden we ook terug op de vijfde plaats in de lijst van ontwerpers van grote distributiecentra.
12 (16) Cepezed
Delft
29.600 m²
Met meer dan 60 medewerkers is Cepezed een architectenbureau dat succesvol zijn eigen niche gevonden heeft. Het bureau ontwerpt, bouwt en is ook ontwikkelaar. In 2017 leverde het onder andere twee gebouwen op voor de gemeente Westland en een onderzoeksgebouw voor Genmab.
13 (25) Habeon Architecten
Roelofarendsveen
28.900 m²
Habeon Architecten is verbonden aan bouwbedrijf Heembouw. Zij realiseren veel bedrijfshuisvesting, distributiecentra en kantoren. Ook dit jaar zijn ze te vinden in de top-10 van distributiecentra. De grote stijging ten opzichte van vorig jaar is te danken aan de realisatie van een aantal grotere kantoren.
14 (–) Sum Architecten
Hilversum
20.300 m²
Na de overname van Buro van der Goes door Tymon Ros is er gewerkt aan een nieuwe richting voor het bureau. In 2017 heeft dat geleid tot een nieuwe naam: Sum Architecten. Afgelopen jaar zijn er drie winkelcentra opgeleverd. Met het project de Hofpassage wist het bureau de Twentse vastgoedprijs te winnen.
15 (–) Dam & Partners
Amsterdam
18.900 m²
Het architectenbureau Dam & Partners komt dit jaar weer terug in de lijst door de oplevering van een kantoor aan de Zuidas. Op dit moment werkt het bureau samen met Jean Nouvel aan het nieuwe kantoor van het European Patent Office in Rijswijk. In de orderportefeuille zit ook het ontwerp voor de hoogste woontoren van Nederland, de Zalmhaventoren in Rotterdam.
16 (–) Moment Architectuur
Haarlem
18.000 m²
In 2012 startte Jeroen Heijstee Moment Architectuur na onder andere vijf jaar partner geweest te zijn bij OZ. Het bureau werkt met name voor ontwikkelende beleggers en projectontwikkelaars. In 2017 leverde het onder andere projecten in Rotterdam en Amsterdam op.
17 (–) Powerhouse Company
Rotterdam, Oslo, München, Beijing
17.900 m²
Vorig jaar viel Powerhouse Company buiten de top-25. Dit jaar doet het architectenbureau onder leiding van Nanne de Ru, Stijn Kemper, Stefan Prins en Paul Stavert het een stuk beter. Het bureau leverde drie grote projecten in Nederland op. Daarnaast werkt het aan een aantal gevarieerde en grote projecten in binnen- en buitenland. Ook de aan Powerhouse Company gelinieerde ontwikkelaar RED Company deed goede zaken, waardoor een plek in de top-25 komend jaar bijna gegarandeerd is.
18 (–) Urban Climate Architects
Delft, Groningen, Amersfoort
17.000 m²
Urban Climate Architects is een middelgroot kantoor, opgericht door architect Tim Vermeend. Het bureau is erg actief in retail. In 2017 werd onder andere een groot winkelpand in Amsterdam-Noord opgeleverd.
19 (–) AGS Architects
Heerlen, Amsterdam
16.400 m²
Met 20 medewerkers is AGS Architects een middelgroot bureau. In 2017 lag de focus vooral op winkelkernen, maar ook onderwijs, sportaccommodaties en kantoren behoren tot het werkterrein.
20 (–) Van Dongen–Koschuch
Amsterdam
16.000 m²
Sinds de oprichting in 2012 heeft het bureau al verscheidene prijzen in de wacht gesleept. Ex-Rijksbouwmeester Frits van Dongen en Patrick Koschuch zijn actief in binnen- en buitenland. Na de oplevering van het Spinoza-hotel in Amsterdam kijkt iedereen nu uit naar de publieksopening van Musis Sacrum in Arnhem.
21 (–) AWG Architecten
Antwerpen, BE
15.700 m²
Het Belgische bureau AWG is in 1971 opgericht door Bob Van Reeth. Inmiddels is de leiding in handen van vijf vennoten. Het bureau werkt voornamelijk in België en Nederland. In 2017 leverde het projecten op in Rotterdam en Den Haag.
22 (–) Forum Architecten & Planners
Tilburg, Düsseldorf
15.600 m²
Onder leiding van Louis de Jager werkt Forum Architecten & Planners sinds 1989 aan de transformatie van erfgoed en nieuwbouwprojecten op het gebied van retail en kantoren. Op dit moment werkt het bureau voor Euroscoop aan een serie nieuwe megabioscopen in Nederland. De vestiging in Schiedam met 11 zalen werd in oktober 2017 geopend.
23 (19) ZZDP Architecten
Amsterdam
15.300 m²
ZZDP is een vaste waarde in deze lijst. Onder leiding van Jorisw Deur en Adam Smit werkt het architectenbureau aan hotels en kantoren, zowel als nieuwbouw of renovatie. In 2017 ging het hierbij om relatief kleinere projecten. Voor 2018 lijkt een weg naar boven op de lijst voor de hand te liggen, gezien de opdrachten die momenteel in uitvoering zijn.
24 (–) DZAP
Naarden
15.000 m²
DZAP is een bureau dat meer biedt dan alleen ontwerp. Zij bieden opdrachtgevers architectuur, projectmanagement en facility management onder één dak. Het bedrijf richt zich op kantoorgebouwen, interieurs en het hogere woonsegment.
25 (–) Snelder Architecten
Bussum
14.000 m²
Snelder Architecten is in 2000 opgericht en wordt geleid door een zus en broer; Janneke en Michiel Snelder. Zij richten zich op het ontwerpen van gebouwen waarin mensen samenkomen in een educatieve, recreatieve of culturele omgeving. In 2017 leverde het bureau de megabioscoop Kinepolis in Utrecht op.
