Het Nederlands Landschap

In het bijzonder in de 20e eeuw veranderden ruilverkaveling, ontginning en droogmaking het landschappelijk gezicht van Nederland. Door de verstedelijking en intensivering van de landbouw staat ons landschap inmiddels zo onder druk, dat de prangende vraag rijst of we ons landschap wel kunnen benutten én behouden… Een verkenning van de eco-economie met eeuwigheidswaarde.

ASR is de grootste particuliere eigenaar van landbouwgrond in Nederland. In het recent gerenoveerde hoofdkantoor in Utrecht praat directeur Landelijk Vastgoed Dick van den Oever ons bij over de ‘echte’ waarde van grond én groen. Hij denkt dat economische waarde en landschapswaarde heel goed samengaan: ‘De schoonheid van het Nederlandse landschap gaat ons allemaal aan. Natuur is heel belangrijk, ook voor een agrarisch ondernemer. In de praktijk is het vaak juist voor boeren de motivatie om hun bedrijvigheid voort te zetten. Economische waarden en maatschappelijk belang gaan ook bij ASR samen. Het is onze missie om op waardevolle wijze deel te nemen aan de samenleving.’

Eeuwigheidswaarde
Van den Oever zegt dat het begrip ‘eeuwigheidswaarde’ centraal staat in het werk van ASR: ‘Wij beleggen al sinds 1892 in landbouwgrond in Nederland; je kunt dat dus met recht een langetermijnstrategie noemen. Tot op de dag van vandaag is het nog steeds onze inzet om boeren toekomstbestendig te maken. Eeuwigheidswaarde hangt sterk samen met goed rentmeesterschap; dat is onze rol en dat is ook waarom ik me zowel zakelijk als persoonlijk verbonden voel met ASR en de organisatiedoelstellingen.’
Volgens hem draait alles om het perspectief op de lange termijn: ‘Wij zijn eigenaar van landbouwgrond en landgoederen. Dat eigendom heeft een waarde, een waarde die wij willen vasthouden, en indien mogelijk verbeteren. Met het eigendom ontstaat een andere dimensie aan je werk, je kijkt als het ware door een andere bril en plaatst het in een perspectief van de komende 30 of 50, misschien wel 100 jaar.’
Hij noemt het landgoed als voorbeeld van diversiteit. ‘Op een zeker moment word je daar eigenaar van. Wij onderzoeken samen met de rentmeester in het betreffende rayon de historie van zo’n landgoed. We betrekken er andere landschapsdeskundigen bij en brengen de geschiedkundige ontwikkeling van het landgoed in kaart. Met oude, historische landschapskaarten kun je zien hoe het ooit was, en dat vormt dan ons vertrekpunt voor de toekomst. We projecteren zo de ‘ideale’ oude situatie op een gewenste, nieuwe landschapsvisie.’
De maatschappelijke meerwaarde vindt Van den Oever dat ASR aansluiting vindt op de behoeften van mensen die in dat gebied willen recreëren. ‘Naast het bijzondere, historische perspectief moet het ook ‘aantrekkelijk toeven’ zijn. Al onze landgoederen zijn opengesteld voor publiek. Zo komt onze visie, in dit geval op het landgoed, ook samen met onze missie. En dat is de maatschappelijke meerwaarde die wij bieden met dit werk.’

De Utrecht
Het begon ooit allemaal in 1892 op Landgoed De Utrecht, volgens Van den Oever: ‘De Utrecht is kenmerkend voor onze ontwikkeling. We hebben door de jaren heen enorm veel kennis, ervaring en geld geïnvesteerd in dit landgoed. Het resultaat is niet alleen een zeer fraai landschap, met een zeldzame flora en fauna, maar ook een karakteristiek landgoed met tal van culturele en sportieve faciliteiten. Denk aan een authentieke horecagelegenheid met galerie of de lommerrijk aangelegde golfbaan. Wij maken zo’n plaatje volledig en zoeken zeker naar de waardering die je daarvoor kunt krijgen.’
Levensverzekeringsmaatschappij ‘De Utrecht’, een van de rechtsvoorgangers van ASR, startte dit grote ontginningsproject in 1892 aanvankelijk als belegging. Het landgoed is uniek geworden dankzij de schaal van de ontginningswerkzaamheden en de omvang van het landgoed: het is 2485 hectare groot, omvat 1600 hectare bos, 600 hectare landbouw, 200 hectare natuurterrein en 100 hectare overig (golfbaan, wegen, water en erven). Van den Oever: ‘Op het landgoed werkt een conventionele boer, er is een biologische enclave, en ook is er voor een groot gedeelte bosbouw. Een bijzonder project is het herstel van een bijenschans. We zijn voortdurend bezig om zulke elementen terug te brengen, ook omdat we daarmee de attractiviteit van het landgoed verbeteren. Zo hebben we als belegger verschillende beweegredenen, en zoeken we altijd op verantwoorde wijze naar de balans tussen materiële voordelen en maatschappelijke meerwaarde. Door de spanning tussen verstedelijking en het platteland wordt dat steeds belangrijker. Gelukkig zie je dat ook terug op landelijk niveau in de politiek: er ontstaat inzicht dat er naast ‘renderende’ voordelen ook andere belangrijke functies zijn aan ons werk. Dat geldt trouwens niet alleen voor dit landgoed, maar zeker voor de landbouw in het algemeen. Denk bijvoorbeeld aan het beter beheren van water of het vraagstuk van duurzame voedselvoorziening… Allemaal aspecten die essentieel zijn voor ons bestaan!’

Bewuster bodemgebruik
Het credo van ASR is ‘helpen door te doen’. Een beleid dat zich volgens Van den Oever uitstekend laat vertalen in actie: ‘In 2015 kreeg het ‘natuurlijk kapitaal’ wereldwijd veel aandacht, de UN riep dat jaar namelijk uit tot ‘het jaar van de bodem’. Als grondeigenaar gaan we proactief om met onze portefeuille, en zetten we heel gericht in op research. Zo willen we samen met de boeren de vruchtbaarheid én weerbaarheid van de bodem verbeteren. Die wens van verduurzaming wordt ook gedeeld door de agrarische ondernemers met wie we samenwerken: zij zien echt het belang van ‘groene’ en duurzame oplossingen, want als geen ander beseffen ze dat ze met de grond een belangrijke kapitaalfactor in handen hebben. Daarmee moet en wil je zorgvuldig omgaan. Die maatschappelijke discussie houdt echt niet op als je de Randstad uitgaat, die kwestie speelt juist daar.’
Dat ASR streeft naar het collectief belang blijkt uit het samenwerkingsverband van vier partners. Een belangrijke partner is CLM, een onafhankelijk kennis- en adviesbureau op het gebied van landbouw, voedsel, natuur en milieu. Voor ASR ontwierp CLM het label ‘Duurzaam Bodembeheer’, dat maatregelen bevat waarmee de agrarische ondernemer de bodemkwaliteit kan behouden en mogelijk zelfs verbeteren. Via pilots onderzoekt ASR of bodemkwaliteit in de toekomst een rol kan gaan spelen in de financieringsproducten van de verzekeraar. Het resultaat van die innovatie moet kunnen worden gemeten via kwaliteitsindicatoren. Het label moet kortom concrete bijdragen leveren aan de ecosysteemfuncties van de bodem.

Meer kwaliteit dan volume
De landbouwsector kent een hoge dynamiek. Er is daarbij veel te doen rond fosfaatrechten en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. ‘Natuurlijk is groei een ambitie van onze onderneming, maar in feite leggen we veel meer nadruk op kwaliteit dan op volume. Wij kennen bijvoorbeeld geen contracten voor de korte termijn; bij ons kunnen ondernemers een overeenkomst aangaan voor een minimumperiode van 26 jaar. Dat ondersteunt de noodzakelijke ontwikkeling en verandering’, aldus Van den Oever. ‘Daarnaast investeren we zelf ook veel in kennis en expertise. Zo willen we big data gaan gebruiken, met een systeem dat alle verschillende bodemsoorten in Nederland weergeeft en bijhoudt wat de kwaliteit is. Het moet continu de bodemkwaliteit in Nederland monitoren, zodat we als het nodig is direct en gericht per bodemlocatie de nodige mineralen aan de bodem kunnen toevoegen. Met dergelijke data kunnen we straks bijvoorbeeld exact beoordelen wat de impact is van de verschillende vormen van ‘boeren’ op de bodemkwaliteit. Ons werk gaat dus veel verder dan pure financiering; het gaat om samenwerking en vooruitgang.’

Kerngegevens landelijk vastgoed van ASR
ASR-grondbezit: 37.000 hectare, verspreid door heel Nederland
Waarde: circa € 1,4 mrd
Soort: 12.000 hectare pacht, 18.500 hectare agrarische erfpacht, 5000 hectare landgoederen, waarvan ruim 3000 hectare bos en natuur en 1500 hectare overige gronden, zoals golfbanen, water, niet-agrarische erfpacht, enzovoort
Historie: Voorgangers van ASR waren levensverzekeringsmaatschappij Utrecht, Amev en Fortis
Landgoederen:
- De Utrecht
- De Groote Scheere
- Bleijenbeek
- Engelenburg
- Molecaten
- Hees

Dick van den Oever
Dick van den Oever is sinds oktober 2016 directeur Landelijk Vastgoed. Hij is verantwoordelijk voor de landelijke vastgoedportefeuille van ASR, die bestaat uit ruim 37.000 hectare verpachte en in erfpacht uitgegeven landbouwgronden en boerderijen, landgoederen en recreatieterreinen. Alles bijeen vertegenwoordigt dit een waarde van circa € 1,4 mrd.
In het verleden werkte Van den Oever bij verschillende financiële instellingen. In 2009 was hij medeoprichter van de agrarische investment manager Rabo Farm. Zijn eigen roots liggen in het vissersdorp Katwijk, waar hij nog steeds woont met zijn gezin. Op korte afstand van Katwijk ligt zijn favoriete duingebied Berkheide (eigendom drinkwaterbedrijf Dunea), waar hij in zijn vrije tijd op de racefiets doorheen rijdt. Bijzonder aan het gebied vindt hij niet alleen het uitzicht en de relatieve rust, maar ook het ‘onzichtbare’ stelsel van activiteiten dat er plaatsvindt voor de drinkwatervoorziening.

ASR-kantoor
- uitgeroepen tot meest duurzaam gerenoveerd kantoor van Nederland
- Breeam-excellent
- energiekosten meer dan 50% gedaald
- de tafels zijn gemaakt van hout van landgoed De Utrecht